Tajemnica starej szafy

„Zamojski Kwartalnik Kulturalny”, Nr 2/2014, s.121-122.

Barbara Typek

„Tajemnica starej szafy”

            Stare przedmioty mają „duszę” i historię, czasami kryją tajemnice. Moja stara szafa też ją ma.

             Historia, którą opowiem zaczęła się w lipcu 2006 r. i na razie nie ma zakończenia. Od dawna zbieram stare przedmioty, zwłaszcza meble które sama odnawiam. Pewnego dnia dowiedziałam się od znajomej, że w sąsiedniej miejscowości Michalów, leży w stodole stara szafa do porąbania. Pojechałam więc ją zobaczyć. Faktycznie w stodole, rozłożona na części, leżała dębowa (około 100. letnia ) czarna już ze starości i brudu szafa. Wzięłam ją raczej by uchronić od porąbania, niż w celach użytkowych, nie wiedziałam co z niej wyjdzie po złożeniu. Zanim ją złożyłam postanowiłam odnowić. Pewnie ktoś inny popukał by się w czoło i porąbał, ale nie ja!

           Szafa składa się z ciężkiej dębowej podstawy i takiej samej nadstawy. Jest dwudrzwiowa, a na drzwiach u góry ma motyw ozdobny w kształcie kwiatu - intarsję z drewna i masy perłowej. Drzwi oddzielone są od siebie dębową tralką ozdobioną mosiężnymi pierścieniami. W podstawie ma dwie szuflady z mosiężnymi uchwytami. Wewnątrz jedna półka w środku, u góry. Oczywiście szafa wykonana jest bez użycia gwoździ.           

Szafa po konserwacji, fot. K.Zarębska 2007.

Ponieważ pracy przy czyszczeniu każdego elementu było dużo, zwerbowałam do pomocy wówczas 11. letnią córkę Karolinę. Pewnego dnia, gdy tak obie czyściłyśmy część po części, córka zauważyła, że na półce z szafy coś jest napisane. Faktycznie, po wytarciu kurzu, w oczy rzucił się rysunek ołówkiem - był to profil Żyda z typowym żydowskim nosem, a obok napis:

Chełm

Lubelska Nr.25.

I.Kerszenbaum

Pod spodem jeszcze litera B. i dalej nie czytelne, ołówek jest już starty.

Napis i rysunek na spodzie półki, fot.K.Zarębska 2006.

Postanowiłam odkryć tajemnicę szafy.

Po rozmowie z jej poprzednim właścicielem dowiedziałam się, że szafa pochodzi z domu dyrektora Cukrowni Wożuczyn i została zamieniona około 20 - 30 lat temu za mięso z gęsi przez matkę właściciela, od którego ją nabyłam. Idąc tym tropem ustaliłam, że szafa stała przed wojną, w jednym z pokoi dyrektora cukrowni. Po wojnie, w tym mieszkaniu zamieszkała rodzina Kazimierskich i to właśnie oni oddali szafę w zamian za mięso z gęsi.  Rodzina Kazimierskich była dobrze sytuowana. Kazimierski pracował w biurze cukrowni. Niestety z tej rodziny nikt już nie mieszka w Wożuczyn Cukrowni, a Państwo Kazimierscy -  nie żyją  już od dawna.

                                   Dawny dom dyrektora Cukrowni Wożuczyn, fot. B. Typek 2007.

Pozostała do wyjaśnienia sprawa tajemniczego napisu. Założyłam dwie robocze hipotezy: albo w szafie ukrywał się w czasie II wojny Żyd, który zostawił informację na półce, albo jest on wykonawcą tej szafy. Z wywiadów wśród mieszkańców Wożuczyn Cukrowni, zwłaszcza mieszkańców dawnego domu dyrektora, dowiedziałam się że żaden Żyd nie ukrywał się w tym domu, ani w ogóle na osadzie cukrowni, no chyba że nikt o tym nic nie wie. Nikt też nie kojarzy nazwiska Kerszenbaum, nawet w okolicy. Na nic zdały się też poszukiwania w dokumentach Spółdzielni Mieszkaniowej Wożuczyn Cukrowni.

Pozostała druga hipoteza do sprawdzenia. Zatem trzeba było sprawdzić adres chełmski podany na półce. Poprosiłam o pomoc Stowarzyszenie, „Miasteczko” z Chełma, które zajmuje się Żydami.

Z informacji uzyskanej od stowarzyszenia, wynika że przed II wojną właścicielami kamienicy w Chełmie, na ul. Lubelskiej 25 byli właśnie Żydzi. W 1930 r. w budynku było 38 lokali mieszkalnych. W latach 1936-38 właścicielami kamienicy byli m.in. Aron Gojzen, Moszko Frucht, Fajwel Blat i Bencjan Blank. W 1940 r. zaś właścicielką kamienicy była m. in. Bajła Frucht.

Według listy Żydów chełmskich, nadesłanej przez stowarzyszenie, przy Lubelskiej 25 (dawniej 23) mieszkali:

ALER              Mojżesz-Nuchem ur.1886-                    Lubelska 25          kupiec                   

ALT                 Mojżesz                                                 Lubelska 25          handlowiec

BINSZTOK    Mojżesz-Chaim,ur.14.01.1933-  o.Luzer,  Lubelska 25 - m 8

BINSZTOK     Luzer                                                     Lubelska 25 - m 8                               

FROCHT         Wigdor                                                  Lubelska 25                                                         

GOJZEN         Aron, ż. Rywka                            Lubelska 23    właściciel nier.  1/8 domu mur.                      

GOJZEN         Rywka    zm.30.09.1926 ,z domu Holctregier   m. Aron Lubelska 25 (d.23)

GOLDMAN     Hersz  Szyja,ur.1895-                               Lubelska 25          drukarz  

GRINMAN       Sara,ur.28.05.1929- , o. Hersz                 Lubelska 25                                         

GRINMAN       Hersz                                                          Lubelska 25                                                                        

KAC            Szyja, ż. Frajda                                Lubelska 25                                                                                        

KAC                 Estera,ur.13.10.1930-,o. Szyja  i Frajda,    Lubelska 25         

KAC                  Frajda,m. Szyja                                         Lubelska 25                                                                        

KAC             Sucher,ur. 26.10.1928-, o. Szyja i Frajda      Lubelska 25         

LEGLIN          Naum,ur. 1898-                                           Lubelska 25          technik dentyst.                 

ROTMENSZ         Majer,ur.1907- , ż. Sura Dyna               Lubelska 25 a - m 5            kupiec                   

ROTMENSZ         Sura Dyna  z d. Wajcman,o. Majer,      Lubelska 25 a - m 5                            

ROTMENSZ         Miriam,ur.1939- ,o. Majer  Sura Dyna                                                         

ROTMENSZ         Estera ur. 24.07.1933- ,o. Majer            Lubelska 25 - m 5

            Niestety nie ma informacji o rodzinie Kerszenbaum, która mieszkałaby w tej kamienicy, ale nazwisko to było popularne w Chełmie. Przy innych ulicach w Chełmie mieszkali bowiem:

KERSZENBAUM                Sara ,ur. 15.03.1929-            Zelig       Hrubieszowska 15                                             

KERSZENBAUM           Beracha,ur. 1937-                                                                                                                    

KERSZENBAUM             Szloma-Mordko,ur.  1937-                                                                                                   

KERSZENBAUM            Mordechaj,ur.            1938-                                                                                                   

KERSZENBAUM                Icek-Jakub,ur. 1906-                                        Szkolna 13                                            

KERSZENBAUM                Szol Lejb, ż. Gitla                                                                  

KERSZENBAUM                Zelig                                                      Hrubieszowska 15                                              

KERSZENBAUM                Fiszel ,     o. Nachman                                     Lubelska 31

                                              sprzedaż żelaza M. Rynek

KERSZENBAUM                Łaja , o. Moszek Abram-Abu                        Lubelska 31    

                                               sprzedaż żelaza M. Rynek 32

KERSZENBAUM                Abram-Abu,ż. Łaja                                         Lubelska 31                                          

KERSZENBAUM                Mojżesz,ur. 1918-, rodzice Szol Lejb i Gitla                                                                    

KERSZENBAUM                Gitla z domu Zajdfudem, m. Szol Lejb                                                                         

KERSZENBAUM                Alter,ur. 30.12.1915-  rodzice Abram-Abu i  Łaja Lubelska 3                         

KERSZENBOJM                Szoel ,ur.1892- , szewc    

KIERSZENBAUM               Sura-Łaja,ur.1929-,rodzice Zelik i Minia, Hrubieszowska 15                     

KIERSZENBAUM              Minia, m. Zelik                                             Hrubieszowska 15

KIERSZENBAUM             Fiszel,ur.1896-,rodzice Nachman i  Marjem. Lubelska 31         

KIERSZENBAUM              Nachman , ż. Marjem                                                            

KIERSZENBAUM              Marjem,  z domu Liberman m. Nachman                                        

KIERSZENBAUM              Symcha,ur. 10.06.1929-  , rodzice Mordko i Chana                                                   

KIERSZENBAUM              Bajla,  1896-30.09.1932                                                                                                 

KIERSZENBAUM              Chana ,  m. Mordko                                                                          

KIERSZENBAUM              Doba, zm.1938                                                                                                               

KIERSZENBAUM              Chaim-Lejzor                                                                                                                     

KIERSZENBAUM              Icko Jakub                                                        Uściłuska 22 - m 4                               

KIERSZENBAUM       Fajga,ur.09.12.1930- rodzice Mordko i Ajdla                 Pocztowa 36

                                       urodzona w Piaskach

KIERSZENBAUM             Mordko, ż. Ajdla, zPiask                                            Pocztowa 36        

KIERSZENBAUM              Mordechaj-Wolf,ur.12.01.1930-,matka Ana,                Szkolna 4              

KIERSZENBAUM              Mejer ,ur. 07.04.1929- rodzice Mordko i Ajdla       Pocztowa 36  

                                             urodzony w Piaskach

KIERSZENBAUM              Froim-Hersz ,ur. 03.06.1932-,  o. Icko Jakub, Uściłuska 22 - m 4                    

KIERSZENBAUM              Melik,ur.1893-, ż. Minia,  kupiec                      Hrubieszowska 15                                 

KIERSZENBAUM              Ajdla , m. Mordko                                                   Pocztowa 36                                       

KIERSZENBAUM              Ana                                                                                  Szkolna 4         

            Z danych zamieszczonych na w/w listach, do napisu na półce mojej szafy pasuje Kerszenbaum Icek-Jakub, urodzony w 1906- , zamieszkały na ulicy Szkolnej 13. W chwili wybuchu wojny Icek-Jakub miał 33 lat. Być może w czasie wojny trafił do Wożuczyn Cukrowni, ukryto go w tej szafie. O tym że się tu ukrywał nikt nie wiedział (i nie wie), ale jest to możliwe. W czasie II wojny na osadzie cukrowni ukrywały się różne osoby, m.in., warszawska aktorka Wanda Łuczycka-Meller, więc mógł i Żyd Icek.

        Icek Jakub Kerszenbaum, jak wynika z powyższych danych, nie mieszkał, ani nie prowadził warsztatu stolarskiego w kamienicy na ul. Lubelskiej 25 w Chełmie, ale może miał tam rodzinę, narzeczoną itp. Dla nich mógł zostawić wiadomość.                                       

 Kamienica w Chełmie, ul. Lubelska 25, według danych Urzędu Ochrony Zabytków delegatura w Chełmie) pochodzi z 2 połowy XIX w. (kubatura ok. 4000 m3, powierzchnia ok. 330 m2). Jest kamienicą dwupiętrową. Elewacja główna pięcioosiowa. Kamienica posiada skromny wystrój (boniowanie, gzymsy, obramienia okien)[1].

W 2007 r., kamienica jeszcze stała. Była już opuszczona i przeznaczona do rozbiórki, o czym głosiła tabliczka. Nie wiem czy jeszcze istnieje…[2]

            Jest rok 2014, a ja nadal nie rozwiązałam tajemnicy mojej szafy. Może ktoś z czytelników jest w stanie mi pomóc?